Nazwy obiektów i przedmiotów nieco już zapomnianych

  • Dzieża – urządzenie z klepek, gdzie „miesiło” się ciasto a chleb. Tradycyjnie służyła podczas oczepin (zwyczaj weselny) pani młodej do siedzenia jako symbol, aby młodej parze nigdy nie brakło w życiu chleba.
  • Kijanka – wykonane z drewna urządzenie do ręcznego prania odzieży.
  • Kobylica – zwana też kobyłką. Urządzenie mocujące przedmiot obrabiany ręcznie z drewna, np. łyżki, kijanki, styliska, itp.
  • Pająk – wykonana ze słomy, bibuły przestrzenna ozdoba wieszana u powały, szczególnie w okresie świąt.
  • Stylisko – drewniana rękojeść, np. topora lub siekiery.
  • Żarna – Urządzenie do mielenia ziarna na mąkę, kaszę, śrutę, w zależności od ustawienia od siebie odległości kamieni młyńskich. W czasie okupacji, praca na żarnach była zabroniona, jednak zboże mielono z zachowaniem wszelkich środków ostrożności.
  • Cep – urządzenie do ręcznego młócenia zboża, składające się z bijaka, dzierżaka i kapicy. Nieodzowny do młócenia słomy, służącej do pokrycia strzechy.
  • Kiczka – wiązka słomy do poszywania (krycia) połaci (powierzchni dachu).
  • Kalenica – pokrycie dachu w szczytowej jego partii.
  • Koźliny – (koźlarze) – drągi zbijane na „krzyż”, osadzane na kalenicy, zabezpieczającej ją.
  • Szragi – dwie pary drągów zbitych „na krzyż”, rozstawionych w odpowiedniej szerokości, złączonych listwami, służące do mocowanie piłowanego drewna.
  • Tara – drewniana karbowana deska do prania ręcznego.
  • Zwarnik – „zwarka” – wykonany z klepek pojemnik do prania odzieży lnianej. Używano do tego popiołu z drzewa liściastego oraz wody. Reakcja chemiczna (węglany sodu i potasu), zmiękczały i wybielały odzież. Wykonywano to zawsze w sobotę, przy okazji pieczenia chleba, gdzie palono w piecu drewnem liściastym, ponieważ popiół z drewna iglastego zawiera związki smolne i brudziłby odzież.
  • Hamak – urządzenie znane, ale dawniej służące szczególnie w polu, gdzie dziecko mogło bezpiecznie przebywać niedaleko pracujących rodziców.
  • Międlica i cierlica – podobne urządzenia „jakby gilotyny” drewniane z jednym lub dwoma szczelinami, służące do łamania słomy lnianej, celem uzyskania przędzy.
  • Motowidło – urządzenie do nawijania nici lnianych lub przędzy z runa owczego przeznaczonej do tkania.
  • Kołowrotek – podobnie jak wyżej, urządzenie do nawijania nici.
  • Przysiadka – urządzenie do ręcznego formowania nici z przędzy i nawijania na motek; na części przyrządu po prostu się siedziało, stąd nazwa.
  • Piesek – wykonany z deseczki ustawiony pod skosem na parze nóżek do ściągania wysokich butów (tzw. oficerek).
  • Prawidła – drewniane kliny do utrzymywania skórzanych cholewek wysokich butów przed deformacją.
  • Cebrzyk – okrągłe urządzanie drewniane z klepek, służące do prania, ale także kąpania i mycia.
  • Balia – blaszane urządzenie, służące także do mycia lub kąpania.
  • Niecka – Z pnia drewna wydrążone urządzenie do wyrabiania ciasta na kluski, makaron, a także do kąpania dzieci.
  • Kociuba – przedmiot do wygartywania węgla z pieca piekarniczego przed pieczeniem chleba.
  • Zagata (lub zahata) – ogrodzone lub odeskowane pomieszczenie przy ścianach domów do ocieplania części mieszkalnej, ale też i obory. Ocieplano grabionymi w lesie liśćmi drzewa bukowego. Liście przewożono wozami drabiniastymi późną jesienią z lasu.
  • Młynek – często zwany wialnią; urządzenie służyło do mechanicznego oddzielania ziarna od plew; było poruszane ręcznie, a później niekiedy kieratem konnym.
  • Kierat – urządzenie mechaniczne (przekładnie, przegubowy napęd), napędzane siłą pociągową pary koni rozstawionych przy dyszlach w kole o 180 stopni. Służyło do napędu maszyn, młócenia zboża, sieczkarni i wialni.
  • Sąsiek – duża skrzynia podwójnie lub potrójnie dzielona do przechowywania ziarna, czasem nazwa pomieszczenia, gdzie składowano niewymłócone zboże.
  • Druciak – gliniany garnek, zabezpieczony jakby siatką drutu przed rozbiciem. Drutowaniem trudnili się wędrowni Cyganie.
  • Siwak – garnek gliniany o siwym kolorze, uzyskiwało się sposobem wypalania (w ostatniej fazie wypalania domykano dopływ powietrza do pieca).
  • Dwojaczki – ręcznie gliną złączone przed wypaleniem dwa małe gliniane garnki z uchwytem, służące do wynoszenia jedzenia w pole.
  • Stępka (stępa) – wydrążone z drewna urządzenie (wysokość około 1m), wraz ze stęporem służyło do obtłukiwania łupin kaszy jaglanej.
  • Słomianki – ze słomy plecione kalosze zakładane na buty do chodzenia po dużym śniegu lub błocie.
  • Kamionka – kamienne urządzenie do przechowywania oleju lnianego. Zapewniało ochronę przed dostaniem się światła słonecznego.
  • Gąsior – szklany antał w plecionym z wikliny koszu do wina lub okowity.
  • Koromysło – nosidło zakładane na ramiona do noszenia dwóch wiaderek wody.
  • Magielnica (zwana także karbownicą) – służy do karbowania (rozprasowywania karbów) odzieży, a szczególnie pościeli po praniu.
  • Cedzak – drewniana okrągła deseczka z otworami i rękojeścią, służąca do odcedzania wody z gotowanych ziemniaków.
  • Makatka – zadrukowana scena rodzajowa na płótnie, ręcznie kolorowo wyszywana przez dziewczynę, służąca do ozdabiania ścian, szczególnie w kuchni.
  • Bradrura (badrura) – pomieszczenie w piecu zamykane pokrywą, spełniające rolę, którą obecnie spełnia piekarnik.
  • Pionier – nazwa pierwszego polskiego radia po II wojnie światowej. Odbiorniki wykonywane były w obudowie drewnianej lub ebonitowej. Ze względu na brak prądu, ich działanie było uzależnione od podłączenia do baterii i ogniwa.
  • Kołyska (bujanka) – z deseczek lub wikliny podwieszane na sznurach u powały urządzenie, służące do usypiania (spania) niemowlaków.
  • Kołyska na biegunach – nieodzowne urządzenie wykonane z drzewa, często malowana służąca do usypiania (i spania) dzieci.
  • Cieżnica – u nas znana bardziej jako maślniczka, wykonany z klepek drewniane urządzenie do „ubijania” masła.
  • Szlabanek – zwany też babmetlem – kanapa rozsuwalna służąca dawniej także do spania.
  • Maźnica – pojemnik na przechowywania smaru do smarowania osi wozów konnych. Dawniej osie były drewniane, a smar to gęsta konsystencja ropy naftowej.
  • Kołtweka (zwana u nas montewką) – przyrząd wykonany z drzewa jodłowego, uzyskany z choinki świątecznej. Dawniej choinka to wyłącznie młode drzewko jodłowe.
  • Baba – część pozioma komina (na strychu), zmniejszająca ciąg (cug), z paleniska kuchni lub pieca chlebowego.
  • Zapiecek – przestrzeń za piecem chlebowym na wysokości około 1m, wykorzystywany dawniej jako miejsce do spania babć i wnuczków.
  • Opałka – duży pojemnik pleciony z pasów łyka leszczynowego lub łozy, służący do przechowywania sieczki, ale też służące jako kołyska dla dzieci.
  • Koszałka – podobnie wyrabiany pojemnik, choć mniejszy, dodatkowo wzmocniony pałąkiem, służący do ręcznego siania zboża. W Wielką Sobotę używana także jako koszyk do święcenia pokarmów – dawniej święcono niemal wszystko, co było przygotowywane na święta.
  • Wóz chłopski – składał się z różnych części, zależnie od ich przeznaczenia i rodzaju transportu towarów i płodów rolnych:
    • kłonica
    • dyszel
    • waga
    • obertyl
    • spodniarka
    • wasążek
    • półwasąg
    • literki
    • pawąz
    • zakręta
    • hamulec (łańcuch)
    • gnojnice
    • skręt
    • orczyk
    • cybanty
    • podkulka
    • luśnia
    • drabina
    • sprycha
    • bukszo
    • piasta
    • rafa
    • ośnice (śnice)
    • rozwora
    • telega przednia
    • telega tylna
    • przyczułek
    • zatylnik
    • szynkiel.
  • Elementy uprzęży konnej:
    • naszelnik
    • podkład
    • homonto
    • pas grzbietowy
    • popręg
    • pasy parciane
    • łańcuszki lub postronki
    • kantar
    • uzda
    • wędzidło
    • lice (lejce)
    • podogonie
    • poszory
    • uszka.
  • Dawny piec chlebowy z kuchnią składał się z takich elementów jak:
    • trzon
    • czeluść chlebowa
    • zapiecek
    • przypiecek
    • nalepa
    • palenisko
    • ruszt
    • popielnik
    • drzwiczki
    • fajerki
    • szufryga
    • wnęka
    • haczyk
    • kociołek
    • łopata
    • kociuba
    • kapa
    • blacha
    • komin z babą (baba to jest pozioma część komina na strychu).
  • Piec kurny lub półkurny – elementy:
    • woźnica – dymnik
    • nasada
    • sagan
    • zatyczka
    • dynarki (trójnóg)
    • półkomin
    • kocioł
    • palenisko
    • trzon
    • kociuba
    • łopata.
  • Pług składał się z:
    • czepigi
    • rączki
    • grządziel
    • grzebień
    • nosek
    • trzusło
    • lemiesz
    • odkładnica
    • koleczka
    • włuka
    • cybant.

 

autor: Pa-Rysz